जन्मदिनः एक आकाशवाणी !

इमानदार भएर भन्ने हो भने मलाई स्कुले दिनका कुनै पनि जन्मदिनको सम्झना छैन । बाल्यकालमा जन्मदिन गायब भएको जस्तो लाग्छ । हिउँदका चिसा दिन छिट्टै सकिने भएर पनि होला मलाई मेरै जन्मदिनको कुनै विषेश सम्झना छैन । आज पनि मलाई आफ्नै जन्मदिन खासै महत्वपूर्ण लाग्दैन । बरु प्रत्येक वर्ष कुनै आकाशवाणीबाट “तँ बूढो भइछस्” भनेको जस्तो लाग्छ यी जन्मदिनहरू ।

केही समय पछि स्मृतिहरू पनि धमिलो हुने रहेछन् । सायद स्मृतिहरूलाई पनि बेलाबेलामा नवीकरण गर्नु आवश्यक हुने रहेछ । एउटै जुनिमा जसरी विविध स्मृतिहरू जम्मा भएका छन् सम्झिँदा यी सबैको न्यास्रो लाग्ने रहेछ । भनिन्छ जीवन भनेको सम्झनै सम्झनाको माला हो । बाल्यकालमा छिमेकी भाइबहिनीको जन्मदिन मनाएका पलहरू स्मरणीय छन् । ति जन्मदिन दुई कुराले विशेष हुने गर्दथे – नेपाली फिल्म र केक । तर यस बिचमा आफ्नै जन्मदिनको भने सम्झना हुँदैन थियो । जन्मदिन नियमित दिनकै स्वभाविक स्विकारोक्ति जस्तो लाग्थ्यो हामी सबैलाई । आज पनि मलाई जन्मदिन नियमित दिनकै निरन्तरता जस्तो लाग्छ ।

विद्यालयका दिनहरूमा हाजिरजवाफका प्रश्नोत्तरमा ज्यादा रुचि थियो । समयसँगै हाजिरजवाफका प्रश्न उत्तरहरू बोरिङ लाग्ने भएका छन् । सायद जीवनमा सम्बन्धहरू मात्रै होइन हाम्रा रुचिहरूको पनि एक्सपाइरी मिति हुने रहेछन् । सुरुका दिनमा अखबारको खेलकुद पृष्ठ सुरुमै हेर्ने गर्थे । विस्तारै त्यो रुचि अखबारको विचार पृष्ठहरूमा बसाइ सर्यो । सायद जीवन भनेको विचार र भावना बिचको ओहोरदोहोर पनि हो । कहिलेकाँही यो ओहोरदोहोरले मानिसलाई थकित गराउँछ भने कहिलेकाहीँ रोमाञ्चित ।

कहिलेकाँही लाग्छ जीवन संयोग हो । मैले थुप्रै मानिसलाई त्यस्तै संयोगले भेटेको छु । त्यसैले जीवनको अर्को सुन्दरता भनेको यसको आकस्मिकता रहेछ । शहरहरू यस्तै आकस्मिकताको सामूहिक अभिव्यक्ति जस्तो लाग्ने रहेछ । शहर चिसो पनि लाग्छ र कहिलेकाहीँ एउटा आउटसाइडरका लेन्सले बिरानो पनि । तर शहरको रोमाञ्चकताले भने यसलाई सधैँ अर्थपूर्ण केन्द्र बनाउने रहेछ । मेरो हुर्काई पनि शहर र गाउँबीचको ओहोरदोहोरबीच भए जस्तो लाग्छ । यस ओहोरदोहोरले दुबै ठाउँ परिचित जस्तो लाग्ने रहेछ तर कहिलेकाँही दुबै ठाउँका लागि एउटा आउटसाइडर जस्तो बनाउने रहेछ ।
***
यस वर्ष फुपू दिदी बिते पछि मलाई जीवनको क्षणभङ्गुरताको गहिरो महसुस भएको छ । एउटा मानिसको अनुपस्थितिले अनुहारमा गहिरो उदासी ल्याउने रहेछ । एउटा मानिसको अनुपस्थितिले कति विषयहरू सदाका लागि गायब हुने रहेछन् । हामीले केही कुरा निश्चित मानिससँग मात्र गर्न सक्ने रहेछौ । यसरी एउटा मानिसको अन्त्यसँगै हामीले आफ्ना अभिव्यक्ति पनि गुमाउने रहेछौ ।

विद्यालयका प्रिय गुरुले कुनै एक दिन भन्नु भएको थियो – “जीवनमा कोही र केही पनि अनिवार्य छैन” । जतिबेला मैले यो वाक्य पढे यो सत्य जस्तो लागेको थियो । वर्षौंसम्म मलाई यस्तै लागिरहेको थियो । तर केही मानिसको उपस्थिति वा अनुपस्थितिले भने असाधारण फरक पार्ने रहेछ । जीवनलाई मानवीय सम्बन्धहरूको विस्तारको आलोकमा पनि हेर्नु पर्ने रहेछ । सायद हाम्रा सम्बन्धहरूको सुन्दरता भनेकै हामीसँग गुनासो गर्ने सक्ने सुविधाहरू छन् । जुन दिन हामी गुनासो गर्न सक्दैनौ सायद सम्बन्धहरू चिसा भएका हुन्छन् वा त्यसले आफ्नो सान्दर्भिकता गुमाएको हुन्छ ।
***
आज माघ १६ – मेरो जन्म दिन ।

कलाकार हरिवंश आचार्यले कतै भनेका छन् “ मलाई जन्मनु अघि सोधेको भए म जन्मिने थिइन” । सायद मलाई पनि म जन्मनु अघि सोधेको भए मेरो पनि हरिवंशको जस्तै जवाफ हुन्थ्यो । यि त भए परिकल्पनाका कुराहरू । माघको कुनै साँझ बौद्धबाट फर्किदै गर्दा मैले मेरो साथीलाई सोधे “ तपाईंलाई के कुराले निराश बनाउँछ ?” सबथोक भएर पनि म किन निराश छु भन्ने कुराले मलाई निराश बनाउँछ , उहाँले जवाफ दिनु भयो । सायद मानिसका खुशी र निराशा नितान्त निजी अनुभव हुन । यि निजी अनुभुति समयको विकासक्रमसँगै फेरिदै जान्छन् । भनिन्छ समयको विकाससँगै विरोधाभासहरू उत्पन्न हुँदै जान्छन् । मलाई पनि जीवनलाई आफ्नै विरोधाभासहरूको आलोकमा बुझिनु पर्दछ जस्तो लाग्छ ।

कुनै एउटा वर्ष एकजना साथीले जन्मदिनको शुभकामना दिने क्रममा भनेको वाक्य सम्झन्छु , “सायद हामी आफ्ना नजिकका मानिसलाई प्रत्येक दिन नै शुभकामना दिन्छौ , त्यसैले तिमीलाई केही पनि नभनौ जस्तो लागेको थियो । तर फेरि लाग्यो जन्मदिन हामीले प्रत्येक दिन दिने शुभेच्छाहरु अभिव्यक्त गर्ने दिन हो । त्यसैले तिमीलाई जन्मदिनको अपरिमित शुभकामना ”।
***
एउटा मोडबाट अर्को मोडमा जादा हामीलाई पहिलेको घुम्तीका सम्झनाहरू आइ राख्छ । नयाँ घुम्तीको सार्थकता नै नवीन परिवेशलाई आत्मसात गरे पछि सुरु हुने रहेछ । जीवनका सत्यहरू पटक पटक परिवर्तन हुने रहेछन् । सायद हाम्रा जीवनका सत्यहरू परिवर्तन भइ रहन्छन् । हाम्रा लागि पाँच वर्ष अघि महत्वपूर्ण लाग्ने विषय आज अर्थहीन हुन सक्छन् । सायद यही क्षणभङ्गुरता नै जीवनको सुन्दरता रहेछ ।

मानव जीवनका सम्बन्धहरूका अनेक पहेली छन् । यो सायद पत्रहरूमा छन् । सम्बन्धका जटिलता र त्यसले हामीमा ल्याउने आन्तरिक द्वन्द्व सायद निरन्तर प्रकिया हो । जीवन कुनै सरल रेखामा नहिँड्ने रहेछ । यसले त नदिले जस्तै बाङ्गाटिङ्गा बाटाहरू रोज्ने रहेछ । कहिलेकाँही लाग्छ , केही मानिसलाई मैले अलि छिटो भेटेको भए कति गज्जब हुन्थ्यो होला । अनि कहिलेकाँही लाग्छ केही मानिससँग कहिल्यै नभेटेको भए पनि गज्जब हुन्थ्यो । तर यी सबै निष्कर्ष भने हामीले मानिसहरूसँग सङ्गत गरे पछि , उनीहरूका विचार सुने पछि बनाउने रहेछौ । यसर्थ, हरेक सम्बन्धहरूले दिनहुँ परीक्षा दिइरहेको हुन्छ । हामीले हाम्रा सहजता अनुसार उनीहरूलाई कहिले अनुत्तीर्ण गर्छौ त कहिले मौका परीक्षा दिन्छौ ।

सायद हामीले हाम्रा जीवनका सीमितता र हाम्रा आफ्नै अपेक्षाहरूका आलोकबाट आफैलाई बुझ्न सक्छौ । हामीले पहिले न्याय गर्न पर्ने मानिस हामी स्वयम् रहेछौ । हाम्रा सुन्दर सम्बन्धहरू हाम्रा आन्तरिक उज्यालोहरुको विस्तार रहेछ ।

आज माघ १६ – मेरो जन्म दिन ……. !

बाल्यकालमा जन्मदिन गायब भएको जस्तो लागे पनि अचेल चाहेर पनि बिर्सन नसकिने रहेछ । सायद सुन्दर हृदयहरूको वरिपरि हुनुले नै यी दिनहरू यादगार हुने रहेछन् ।

***